Komu i kiedy należy się zachowek?

Do kancelarii zgłosił się klient, któremu zmarł ojciec. Spadkodawca nie pozostawił testamentu. Zgodnie z zasadami ustawowymi, całość spadku przechodzi na naszego klienta oraz jego małoletniego brata.

Na pierwszy rzut oka mogłoby się wydawać, że majątek po zmarłym przedstawia zerową wartość. Jednakże w miarę analizy stanu faktycznego okazało się, że 8 lat przed śmiercią przekazał on warte 100 000 zł mieszkanie, którego był właścicielem, na rzecz swojej siostry. Przekazanie nastąpiło w formie darowizny.

Siostra nie wchodzi do grona spadkobierców ustawowych. W takiej sytuacji musimy skorzystać z instytucji zachowku.
Zachowkiem nazywamy tą część majątku po osobie zmarłej, która należy się osobie, która została pominięta w testamencie. Uprawnionym do zachowku jest osoba, która w razie braku testamentu dziedziczyłaby ustawowo, czyli (w różnych wariantach) małżonek zmarłego, jego dzieci, rodzice, rodzeństwo, lub inni uprawnieni krewni.

Pamiętać należy, że w określonych przypadkach zachowek się nie należy.

Dotyczy to osób, które:
1. zrzekły się dziedziczenia poprzez umowę ze spadkodawcą zawartą za jego życia;
2. odrzuciły spadek;
3. które zostały wydziedziczone przez spadkodawcę;
4. niegodnych dziedziczenia, tzn. spadkobierców, którzy popełnili umyślnie ciężkie przestępstwo przeciw spadkodawcy lub też takich, którzy podstępnie albo groźbą wpłynęli na kształt testamentu.

Wysokość zachowku jest zależna od udziału spadkowego, jaki przypadłby uprawnionemu, gdyby ten dziedziczył ustawowo. Wynosi bowiem 2/3 udziału, który należałby się z ustawy, jeżeli uprawniony jest małoletni lub trwale niezdolny do pracy, a w pozostałych przypadkach – 1/2 udziału.

Pamiętać jednak należy, że obliczając wysokość zachowku, należy od niego odjąć wartość majątku, który otrzymał poprzez darowizny i zapisy windykacyjne. Nie uwzględnia się za to zapisów zwykłych i poleceń.

Co ważne, do zachowku nie dolicza się również drobnych darowizn zwyczajowo przyjętych oraz darowizn poczynionych wcześniej, niż 10 lat przed datą śmierci spadkodawcy.

W opisywanej sytuacji spadkobiercami ustawowymi po zmarłym ojcu są dwaj synowie: małoletni i pełnoletni. Spadkobierca nie posiadał na dzień śmierci majątku, jednakże przed ośmiu laty dokonał darowizny mieszkania na rzecz siostry. Bracia mają w takim wypadku roszczenie wobec siostry ojca o zachowek, gdyż w wypadku dziedziczenia ustawowego nieruchomość przypadłaby im po połowie. Skoro wartość mieszkania wynosi 100 000 zł., pełnoletni syn dziedziczyłby 1/2 z przypadającego mu udziału w nieruchomości, natomiast małoletni – 2/3 swojego udziału. Tak więc starszy syn może wysunąć roszczenie o 25 000 zł, natomiast młodszy o 33 333 zł.

Roszczenia można dochodzić w postępowaniu sądowym, składając pozew o zapłatę przeciwko siostrze zmarłego ojca.